Ngày xưa học lịch sử ở trường, vẫn nghe rằng thực dân áp dụng chính sách "chia để trị", rằng dưới thời Pháp, nước ta bị chia thành 3 kì: Bắc Kì, Trung Kì, Nam Kì. Tuy nhiên, mình hồi đó vẫn chưa hiểu nổi sự chia cắt đó, 3 "kì" đó ngăn cách nhau ra sao, vì nhìn quanh thời nay thấy người ta vẫn chia ra mà gọi thành "miền Bắc", "miền Trung", "miền Nam" mà có thấy gì là "chia cắt" đâu, vẫn là 1 đất nước dưới cùng 1 chính quyền, 1 lá cờ, 1 quốc ca.

Rồi nhân cách đây mấy hôm ngồi giải thích cho thằng bạn lí do Sài Gòn - Tp HCM giàu hơn Hà Nội, hay miền Nam nói chung lại giàu hơn miền Bắc, dù Hà Nội là thủ đô thì vấn đề chia cắt này lại được nêu lên, như 1 trong các lý do dẫn đến sự thịnh vượng của Sài Gòn, miền Nam.

Vậy 3 miền đó bị phân biệt nhau thế nào dưới thời Pháp?

Nói 1 cách sơ sài thì, 3 "kì" đó có 3 chế độ chính trị khác nhau như sau:

• Nam Kì là thuộc địa, nằm dưới sự cai trị trực tiếp của Pháp và dưới quyền Thống đốc Nam Kì người Pháp.

• Trung Kì là xứ bảo hộ với chính quyền chính trên danh nghĩa là triều đình vua Nguyễn, đồng thời chịu sự kiểm soát của Khâm sứ Trung Kì. Hai cơ quan này không có quyền hành đối với Nam Kì, cũng như Thống đốc Nam Kì không có quyền hành trên xứ Trung Kì này.

• Bắc Kì cũng là xứ bảo hộ, nhưng với hệ thống chính quyền độc lập với Trung Kì. Bắc Kì không chịu sự quản lý của triều đình vua Nguyễn. Cơ quan công quyền của Bắc Kì gồm có Thống sứ Bắc Kì và Viện dân biểu Bắc Kì. Trong truyện "Tắt đèn" của Ngô Tất Tố có nhân vật Nghị Quế chính là một ông nghị của Viện này. Mặc dù mang tên "dân biểu", có vẻ như được dân bầu lên nhưng nhìn thái độ coi người dân thua cả thú nuôi của Nghị Quế thì thấy cái Viện Dân biểu này vẫn còn nặng nề tính phong kiến lắm.

Như vậy, việc chịu sự quản lý trực tiếp của Pháp có 1 tác dụng tích cực cho Nam Kì. Chính quyền Pháp khi đó đã mạnh dạn đầu tư xây dựng, đưa công nghệ vào Nam Kì. Ta có thể thấy phố xá Sài Gòn được quy hoạch bởi người Pháp, với nhiều tòa nhà phong cách Pháp dành cho người cai trị. Ngoài ra vùng ĐBSCL cũng được người Pháp mang máy xáng, máy thổi đến đào kinh, đắp lộ. Miền Đông có những đồn điền cao su, Vũng Tàu được xây dựng thành nơi nghỉ mát. Đây là những điều mà Trung Kì và Bắc Kì không được hưởng.